Początek polskiej piłki w Galicji
Piłkarska rywalizacja w Polsce narodziła się na początku XX wieku, czyli wtedy, kiedy kraj był jeszcze pod zaborami. Pierwsze kluby futbolowe zaczęły powstawać na terenie Galicji. W 1903 roku grupa uczniów ze Lwowa w krótkim czasie założyła dwie drużyny: Lechię Lwów oraz Czarnych Lwów (pierwotnie występujących pod nazwą I. Lwowski Klub Piłki Nożnej „Sława” Lwów). Rok później do listy zespołów dołączył jeszcze Klub Gimnastyczno-Sportowy IV Gimnazjum, który później był znany pod nazwą Pogoń Lwów.
Dwa lata później, w czerwcu 1906 roku, odbył się pokazowy mecz w krakowskim Parku Jordana. Drużyny ze stolicy Małopolski zmierzyły się z gośćmi ze Lwowa, a później w „pod Wawelem” założyli Akademicki Klub Footballistów - dziś znany jako Cracovia. Piłka nożna na terenie Polski została wprowadzana więc przez uczniów, przy niewielkiej pomocy ich wychowawców.
Tego samego roku we wrześniu w Krakowie odbył się turniej zorganizowany przez Tadeusza Konczyńskiego, w którym udział wzięło 14 drużyn. Wśród rywali, oprócz Cracovii, znalazła się inna, założona w 1906 roku drużyna z Krakowa - Czerwoni, II Szkoła Realna, która po zakończeniu imprezy przyjęła nazwę Wisła.
Pierwsze drużyny założone na terenie Polski w latach 1910-1911 należały do Austriackiego Związku Piłki Nożnej. Wisła jako jedyna została wtedy zawieszona w prawach członka, po czym całkowicie zrezygnowała z przynależności do niego. Następnie władze klubu z Krakowa postanowiły postarać się o dołączenie do Union International Amateur de Football Association, który w przeciwieństwie do FIFA nie kierował się zasadą państwowości, ale narodowości.
Relacje obu tych organizacji były dość napięte, przez co ich kluby członkowskie nie mogły grać meczów między sobą. W 1911 roku Wisła wyszła z inicjatywa utworzenia Polskiego Związku Towarzystw Sportowych Piłki Nożnej, który zrzeszał tylko kilka prowincjonalnych klubów. Projekt ten już po 2 miesiącach zakończył się fiaskiem, a członkowie związku wrócili do Austriackiego Związku Piłki Nożnej.
Tego samego roku w czerwcu prezes Cracovii zainicjował powstanie Związku Polskiego Piłki Nożnej. Jako, że powstał on na terenie Galicji, która należała do Austro-Węgier, ZPPN musiał być podrzędny wobec związku austryjackiego. Wszystko dlatego, że FIFA dopuszczała działanie tylko jednego związku na terenie każdego kraju.
Pierwsze oficjalne mistrzostwa w piłce nożnej na ziemiach polskich odbyły się w maju 1913 roku. ZPPN zorganizował wtedy Mistrzostwa Galicji, które wygrała Cracovia. Rok później, z powodu wybuchu I wojny światowej, rozgrywki zostały zawieszone.
W Wielkopolsce piłkarskie zmagania rozpoczęły się nieco później, niż na południu, bo w 1908 roku, ale również za sprawą uczniów. Pierwsza rywalizacja w zaborze pruskim miała miejsce w Ostrowie, gdzie powstały dwa kluby: Ostrovia i Venetia.
W kolejnych latach 1912-1915 powstawały inne drużyny: Pierwszy polski Klub Sportowy Posnania, Warta Poznań, Pogoń Poznań, Sparta Poznań, Unia Poznań, Koło Sportowe w Kępnie, Stella Gniezno oraz Polonia Leszno. W 1913 roku założono tam Polski Związek Towarzystw Sportowych. Wtedy też zorganizowano pierwsze Mistrzostwa Wielkopolski, w których zwyciężyła drużyna Warty.
W tym samym czasie, ale w innych regionach
Na terenach Pomorza Gdańskiego przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości nie istniał żaden klub. Zawodnicy polskiego pochodzenia grali jedynie w klubach niemieckich, które występowały w tym regionie.
Na Mazowszu piłka nożna zaczęła istnieć ok. 1905 roku, ale dopiero 2 lata później założono Warszawskie Koło Sportowe, które promowało ją wśród innych dyscyplin takich jak palant czy tenis. W latach 1909-1911 w jego skład weszły kluby: Merkury, Syrena, Korona i Stella. Natomiast w roku 1912 poprzez połączenie Sparty, Stelli, Merkurego i Varsovii powstała Polonia Warszawa.
Pierwsze okręgowe rozgrywki po I wojnie światowej odbyły się w 1919 roku w Wielkopolsce. Był to turniej zorganizowany przez Polski Związek Towarzystw Sportowych, w którym zwyciężyła Unia Poznań.
Rozgrywki w niepodległej Polsce
W grudniu 1919 w Warszawie miał miejsce oficjalny zjazd 31 klubów piłkarskich. Polska została wtedy podzielona na 5 okręgów: krakowski, lwowski, warszawski, poznański i łódzki. Ogłoszony został również regulamin I Mistrzostw Polski, który miał się odbyć w następnym roku.
Wiosną drużyny z pięciu wspomnianych okręgów miały wyłonić najlepszą drużyną z każdego z nich. Zwycięzcy awansowali tym samym do jesiennego turnieju o tytuł Mistrza Polski, który w 1920 roku musiał zostać odwołany z powodu wojny polsko-bolszewickiej. Pierwsza liga polska mecze rozgrywała już na terenie całego kraju. Rozgrywki zostały nazwane Klasą A, ale założeń jej funkcjonowania nie udało się wypełnić prawie w żadnym okręgu.
Wszystkich 12 meczów, jakie zaplanowano rozegrano wyłącznie w okręgu krakowskim. Wtedy mistrzem została Cracovia, a jak już wspomniano, turniej zwycięzców tego roku nie mógł odbyć się z powodów politycznych.
Doszło do niego jednak w kolejnym roku. Zwycięzcami poszczególnych regionów zostały: Cracovia, Pogoń Lwów, Warta Poznań, ŁKS Łódź oraz Polonia Warszawa. W turnieju ogólnopolskim również zwyciężyła drużyna z Krakowa, a podium uzupełniły kolejno Polonia oraz Warta. Jakby mało było sukcesów w stolicy Małopolski, w Klasie B, w rywalizacji z 3 innymi zespołami, zwyciężyła Cracovia II. Te rozgrywki w kolejnym sezonie nie zostały wznowione z powodów finansowych.
W latach 1922-1926 Mistrzem Polski nieprzerwanie zostawała Pogoń Lwów. Wyjątkiem był rok 1924, w którym rozgrywki nie odbyły się w ogóle z powodu przygotowań polskiej reprezentacji na Letnie Igrzyska Olimpijskie w Paryżu.
Rozłam w polskiej piłce i II wojna światowa
Na przełomie lat 1926 i 1927 w polskiej piłce doszło do rozłamu. Lwowskie kluby miały duże zastrzeżenia co do systemu rozgrywek, aż w końcu doszło do konferencji porozumiewawczej, w której oprócz klubów z tego miasta wzięły udział: Polonia Warszawa, Legia Warszawa, Warszawianka, Warta Poznań, ŁKS, Union Touring, Wisła Kraków, 1. FC Katowice, Ruch Chorzów i TKS Toruń - razem 13 zespołów.
Stworzona w efekcie tego Polska Liga Piłki Nożnej zaczęła działać bez zgody związku. Na dołączenie do niej nie zdecydował się jeden z najsilniejszych ówcześnie klubów w kraju - Cracovia, która brała udział w oficjalnych rozgrywkach, a w jej miejsce pojawiła się Jutrzenka Kraków. PZPN ustąpił dopiero pod koniec 1927 roku i zaakceptował nowy system ligi, do której Cracovia dołączyła od przyszłego sezonu.
Od tego czasu do wybuchu II wojny światowej najczęściej, bo czterokrotnie, triumfował Ruch Chorzów. Oprócz „Niebieskich” mistrzostwo zdobywały jeszcze kluby z Krakowa: 3 razy Cracovia, dwukrotnie Wisła, a raz udało się to Garbarni. W 1929 roku, jako jedyna drużyna spoza południa kraju, tytuł wywalczyła Warta Poznań.
Polska Liga na czas wojny została oczywiście zawieszona, ale jako że nikt nie odwołał jej działalności, po zakończeniu konfliktu nie było większych komplikacji, aby ją reaktywować. Od teraz rozgrywki działały pod nazwą Liga PZPN i zrzeszały 14 klubów. Dziewięć z nich to zespoły „przedwojenne”, Polonia Bytom, która była spadkobiercą Pogoni Lwów oraz 4 „obserwatorów”: Widzew Łódź, Lech Poznań, Zagłębie Sosnowiec oraz Rymera Niedobczyce.
Reaktywacja piłki klubowej w Polsce
Pierwsza powojenna kolejka polskiej ligi odbyła się 14 marca 1948 roku. Tego dnia rozegrano 7 meczów na krajowych boiskach, a pierwszego gola strzelił piłkarz Cracovii, Stanisław Różankowski w meczu z Wartą Poznań. W tym sezonie drużyna „Pasów” z Krakowa zdobyła również mistrzostwo Polski.
Najbardziej utytułowane kluby w Polsce zaczynały zdobywać pierwsze tytuły w różnych latach. Niektórzy zaczęli wcześniej, inni później. Ruch Chorzów, który aż 14 razy zdobywał mistrzostwo Polski, pierwszy raz triumfował w 1933 roku pod nazwą Ruch Wielkie Hajduki. Górnik Zabrze, który ma na koncie tyle samo pucharów, zaczął je kompletować dopiero od roku 1957. Dwa lata wcześniej swoje pierwsze trofeum zdobyła Legia Warszawa, która występowała wtedy pod nazwą CWKS Warszawa (Centralny Wojskowy Klub Sportowy). Ostatnim z najbardziej utytułowanych klubów w Polsce jest Wisła Kraków mająca na swoim koncie aż 13 tytułów. „Biała Gwiazda” wywalczyła je w latach 1927-2011.
Wielkie reformy i narodziny Ekstraklasy
We wszystkich rozgrywkach piłkarskich w Europie, również takich jak polska liga tabela na przestrzeni wielu lat zmieniała się bardzo dynamicznie. Bywało, że udział w rozgrywkach brało udział 12,14,16 lub 18 drużyn. W końcu trzeba było zdecydować się na jedną z tych opcji i do dziś w Ekstraklasie występuje 16 zespołów. Taka sytuacja ma miejsce od roku 2005.
Nazwa „Ekstraklasa” została wprowadzona dopiero w wyniku reformy przed sezonem 2008/2009. Wcześniej najwyższa dywizja w Polsce była nazywana po prostu I ligą, która w wyniku zmian spadła na 2. miejsce w hierarchii piłki klubowej.
W 2013 roku w polskiej lidze pojawiła się kolejna ważna reforma. Od tego czasu obowiązywała już zasada, że po rozegraniu 30 kolejek w rundzie zasadniczej, tabela została podzielona na dwie grupy: mistrzowską i spadkową.
Drużyny, które zapewniły sobie miejsce w tej pierwszej, jak sama nazwa wskazuje, kontynuowały walkę o mistrzostwo. W tej drugiej zaś, celem rywalizacji było uniknięcie spadku. W wyniku podziału każdej z drużyn odejmowano połowę zdobytych do tej pory punktów. Miało to na celu zaostrzenie rywalizacji i wyrównanie szans każdego z klubów.
Na przestrzeni lat pomysł podziału punktów po rundzie zasadniczej często spotykał się z krytycznymi opiniami. Wraz z początkiem sezonu 2017/18 ostatecznie z niego zrezygnowano.
Najlepsi w Polsce
Najwięcej bramek w historii polskiej ligi strzelił Ernest Pohl. W barwach Górnika Zabrze i Legii Warszawa trafiał do siatki aż 186 razy. Największą ilością meczów zasłynął natomiast Łukasz Surma, który pojawiał się na boisku 559 razy.
Również w innych kategoriach polska liga statystyki ma niezwykle ciekawe. Bramkarzem, który przez najwięcej minut bez przerwy nie wpuścił bramki był Piotr Czaja, któremu udawało się to przez 1003 minuty - ponad 11 meczów. Z najdłuższej serii kolejnych zagranych meczów pochwalić się może Jerzy Jóźwiak - było to aż 185 spotkań. Największy staż w najwyższej polskiej klasie rozgrywkowej wynosi 22 lata i 361 dni i należy do Janusza Jojko.
